Yaşar Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Tüzün, sorularımızı yanıtladı. Dr. Cüneyt Tüzün, betonarme ve diğer yapı malzemelerinden inşa edilmiş binalarda güçlendirme projelerinde kullanılacak yöntemlerin belirlenmesinde tek bir yaklaşımın doğru olmadığını belirterek, güçlendirme yönteminin seçiminde binanın geometrisi, taşıyıcı sistemi, bina kullanım amacı ve çevresindeki yapılarla olan ilişkisinin temel unsurlar olduğunu vurguladı.
FOTO: Yaşar Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Cüneyt Tüzün
Betonarme Binalarda Güçlendirme Projeleri için Hangi Yöntemler Tercih Edilmeli ve Neden?
Betonarme ya da diğer malzemenden yapılmış binalar için güçlendirmede kullanılmak üzere önerilecek bir yöntemden söz etmek doğru bir yaklaşım olmaz. Öncelikle güçlendirme yapılacak binanın geometrisi, taşıyıcı sistemi, bina kullanım amacı ve etrafındaki diğer binalar ile ilişkisi uygulanacak güçlendirme yöntemi belirlenmesinde temel unsurlardır. Seçilecek güçlendirme yöntemi binada gerek taşıyıcı sistem, gerek kullanım alanı gerekse kullanım şekli açısından değişikliklere yol açacaktır. Burada tasarım mühendisi ve mal sahibi birlikte öncelikleri belirleyerek en uygun çözümü bulmadırlar.
Diğer yandan söz konusu uygulamanın maliyet boyutunu da dikkate aldığınızda tercih edilecek güçlendirme yöntemi için bir şey söyleme oldukça zordur. Ancak günümüzde gelişen malzeme özellikleri ve çözüm teknolojilerindeki yenilikçi yaklaşımlar ile günümüze kadar sıklıkla uygulana betonarme manto ve perde gibi uygulaması zor ve bina kullanım fonksiyonlarını zorlayan tekniklerin dışlında teknikler uygulamada görülmeye başlamıştır. Burada vurgulanması gereken nokta güçlendirme çalışmasının binaya özel çözümler olduğu ve genelleme yapmanın çok doğru bir yaklaşım olmadığıdır.
Deprem Güçlendirme Çalışmaları Sırasında Karşılaşılan En Büyük Zorluklar Nelerdir?
Güçlendirme çalışmalarında karşılaşılan en büyük zorluk teknik olmaktan çok sosyolojik, hukuksal ve ekonomiktir. Teknik açıdan yıllardır uygulanan ve yakın zamanda geliştirilen yöntemlerin kuralları belirli ve yönetmeliklerde mevcuttur. Aslında güçlendirmedeki sorun bina sahiplerinin bu çözümü ne kadar istedikleri ve kabul ettikleridir. Zira uygulanması önerilen yöntemin mühendislik açısından gerekli tasarım ve detayları oluşturulduktan sonra karşılaşılan en büyük problem mal sahiplerinin bu uygulama için gereli ekonomik güce sahip olmaması ve güçlendirme soncunda binalarında meydana gelecek değişikleri kabul etmek istememeleridir. İşin imar mevzuatı, kat mülkiyeti kanunu, maliyet ve diğer boyutları biz mühendislerin bilgi ve becerisi dışındadır ancak bu durumlar uygulamada çok karşılaşılan konulardır.
Teknik açıdan güçlendirmenin zorluklarını değerlendirmek gerekirse; teknik açıdan en büyük zorluk bina stokumuzun büyük bir bölümünü oldukça kötü olması nedeniyle yapılacak güçlendirmenin başta maliyet olmak üzere bina kullanım fonksiyonu etkilemektedir. Bunun yanında binalarımızın bitişik nizam olarak yapılmış olması yapılacak güçlendirme uygulamasını sınırlamaktadır. Özellikle 1999 depreminden sonra hayatımız daha çok giren güçlendirme uygulamaları için gerekli teknik yönetmelik altyapısının ve uygulamada da bu konuda uzman mühendis sayımızın yeterli olduğunu söyleyebiliriz.
Güçlendirme Projelerinde Kullanılan Yöntemlerin Ulusal / Uluslararası Standartlara Uygunluğu Nasıl Sağlanıyor?
Güçlendirme projelerinde gerek tasarım gerek uygulama aşamasında bir dizi kontrol mekanizması ile gerek ulusal gerekse uluslararası yönetmelik ve standartlara uygunluk sağlanmaktadır. Binaların güçlendirme projelerinin hazırlanması aşamasında tasarım mühendisi Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’nde belirtilen tasarım gözetmeni olarak adlandırılan yetkili kişiler tarafından kontrol edilerek onaylanmakta, yapılan tasarımın yönetmelik ve mühendislik kuralları çerçevesinde gerçekleşmesini sağlamaktadır.
Uygulama aşamasında ise güçlendirme için kullanılacak malzeme ve cihazları teknik özellikleri belirlenmekte ve şartları sağlamayan malzeme ve cihaz kullanılmamaktadır. Hatta cihazlar özel laboratuvarlarda test edilerek gerekli kriterleri sağladıkları kontrol edilmektedir. Bu kontroller gerek tasarım gözetmeni gerekse uygulamada kontrol görevi yapan yapı denetim firmaları tarafından gerçekleştirilmektedir. Güçlendirme uygulamaları özel ve üst düzey mühendislik uygulamaları olduğu için birçok projede “Uygulama Müşavirliği” sistemi devreye girerek uygulamadaki tüm süreçlerin ilgili standartlara uygunluğu kontrol edilmektedir.
Gelişen Teknoloji ile Güçlendirmede Kullanılan Yenilikçi Yöntemler Nelerdir?
Son yıllarda güçlendirme teknolojilerindeki gelişmeler ile uygulamada yeni teknolojilerin kullanılmasına başlanmıştır. Bu uygulamalar ülkemizde de son 20 yıldır kullanılmaktadır. Bu sistemlerin kullanılmasındaki en önemli neden mevcut binaya geometrik ve taşıyıcı sistem olarak az şekilde etki etmek ve bina kullanımını en az şekilde engellemektir. Bu teknolojiler “yenilikçi uygulamalar” olarak adlandırılan ve sönümleyici ve izolatör olarak adlandırılan teknolojik cihazların kullanımını içerirler. Bu cihazlar deprem sırasında oluşan enerjiyi sönümleyerek binanın depremden etkilenmesini oldukça azaltmaktadır. Bu cihazların kullanılması bina içine ve binada yaşayanlara etki en alt düzeye indirilmektedir. Bazı uygulamalarda bina fonksiyonuna büyük ölçüde devam edebilmektedir. Ülkemizde bu teknolojilerin güçlendirme projelerinde kullanılması için gerekli mühendislik tasarım ve uygulama birikimi bulunmakta ve söz konusu uygulamalar giderek artmaktadır.
Son Olarak Eklemek İstedikleriniz Nelerdir?
Bu konuda son olarak söylenecek şeylerden bir bina sahiplerinin binalarının deprem güvenliğini belirleme amacı ile bağlattıkları sürecinde sonunda binalarına büyük bir olasılık ile güçlendirme gerekebileceğini bilerek bu konuda ön hazırlıklarını yaparak süreci başlatmalarıdır. Zira uygulamada binalarının deprem güvenliğinin yetersiz olduğunu tespit ettiğimiz kişiler güçlendirme aşamasına geçmekte oldukça zorluk yaşamaktadır. En son olarak da, hayatın diğer alanlarında da olduğu gibi, güçlendirme gibi oldukça karmaşık bir mühendislik probleminin ehil ve tecrübeli mühendisler tarafından yapılması gerektiğini belirtmek isterim.
